Με έναν δανεισμένο στίχο από δημοτικό τραγούδι για τίτλο, τον «Τι καλά το λέει τ’ αηδόνι», μια αλλιώτικη έκθεση ανιχνεύει την παραδοσιακή Τέχνη με μοντέρνο και μαζί απίθανα γοητευτικό τρόπο. Στο πλαίσιο ενός ευρύτερου εκθεσιακού προγράμματος του Μουσείου Μπενάκη, η επιμελήτριά του, Πολύνα Κοσμαδάκη, προσκάλεσε τους καλλιτέχνες Νικομάχη Καρακωστάνογλου και Ηλία Παπαηλιάκη σ’ έναν ανατρεπτικό εικαστικό διάλογο. Οι δυο τους διαμόρφωσαν στον μουσειακό χώρο μια διαδρομή, μία συνεργατική εγκατάσταση που προέκυψε από τη σύζευξη των προσεγγίσεών τους πάνω σε ποικίλες θεματικές, όπως η χειροτεχνία, η υλικότητα, η αισθητηριακότητα και ο λαϊκός πολιτισμός. Τα περίπου 20 έργα από πηλό, χαρτί και χρώματα των Καρακωστάνογλου και Παπαηλιάκη έχουν φτιαχτεί ειδικά για το Μουσείο, με αναφορά σε συγκεκριμένα εκθέματα ή σύνολα εκθεμάτων της μόνιμης έκθεσής του, τεχνουργήματα, αντικείμενα και φορεσιές. Προσκαλούν τον θεατή σε στάσεις-στιγμές συνομιλίας με τα τεκμήρια του ελληνικού υλικού πολιτισμού, φωτίζοντας τις εκφράσεις του μέρους και του όλου στη λαϊκή παράδοση. Ο κόσμος, η μνήμη, ο χρόνος, ο εαυτός και ο άλλος, το μυστικό, ο Θεός και το σκοτεινό-μεταφυσικό, παίρνουν μορφή, χρωματίζονται, αποκτούν υλικότητα και σχηματοποιούνται σε σύνδεση με την ελληνική πολιτισμική περιπέτεια. Το νερό, το χώμα, η πόλη και η εξοχή, η εστία, ο ναός, το ιερό, ο διάκοσμος, ο διαβάτης, ο φύλακας, ο άγγελος και το πεπρωμένο, είναι μερικά από τα στοιχεία μιας αφήγησης ή μιας μύησης που γεννιέται μέσα από το λαϊκό τραγούδι «Τι καλά το λέει τ’ αηδόνι».
Η επιμελήτρια Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης και υπεύθυνη Τμήματος Ζωγραφικής Μουσείου Μπενάκη, Πολύνα Κοσμαδάκη, μας μιλά για αυτήν την τόσο ιδιαίτερη εγκατάσταση, που πλεονεκτεί στον χάρτη της καλλιτεχνικής Αθήνας!
Μιλήστε μας για τις εσωτερικές διαδρομές που είχαν καθένας από τους εικαστικούς, μέχρι να καταλήξουν στο στάδιο της δημιουργίας.
Η συνεργασία τους ξεκίνησε όταν η Νικομάχη Καρακωστάνογλου, δουλεύοντας την κεραμική της συλλογή, έστελνε τους Αποθέτες -όρος που υπάρχει και στην αρχαιότητα-, τα ελαττωματικά από τα κεραμικά αγγεία που δημιουργούσε, στο εργαστήριο του Ηλία Παπαηλιάκη. Εκείνος τα τοποθετούσε με διαφορετικό τρόπο και, στη συνέχεια, τα επιζωγράφιζε. Ο εικαστικός διάλογος υπήρχε εξαρχής και με την έκθεση αυτήν πήρε συγκεκριμένη μορφή.
Ποιος ήταν ο ύψιστος στόχος της έκθεσης;
Πρόκειται για μια in situ εγκατάσταση, όπου τα έργα των δύο καλλιτεχνών τοποθετήθηκαν στις 12 αίθουσες της Νεοελληνικής Τέχνης του Μουσείου Μπενάκη, όπως ακριβώς υφίστανται καθημερινά. Στόχος, λοιπόν, ήταν να δημιουργηθεί ένας διάλογος με τα μόνιμα εκθέματα και την ιστορικότητα αυτών των συλλογών, που αφορούν κυρίως σε υλικά και προϊόντα χειροτεχνίας, όπως κεντήματα, κασέλες, φορεσιές κ.ά. Να αναδειχθεί αφενός αυτή η ενδιαφέρουσα συνεργασία επιζωγραφισμένων γλυπτών, και αφετέρου να δοθεί φως στα μόνιμα εκθέματα που συμμετέχουν ενεργά σ’ αυτήν τη σύμπραξη.
Μια σύγχρονη ματιά στον τρόπο που λειτούργησε η λαϊκή Τέχνη. Τι είναι αυτές οι ανθρώπινες φιγούρες που απεικονίζονται και τι ιστορίες έχουν να διηγηθούν;
Όλα τα έργα είναι κατασκευασμένα από κόκκινο πηλό και επιζωγραφισμένα με διαφορετικό τρόπο. Εκτός από μια ενδιαφέρουσα έρευνα πάνω στις φόρμες που δημιουργούνται με το χέρι, σε επίπεδο αφήγησης, μπορεί να πει κανείς ότι είναι μια σημερινή ματιά στη φύση, τη ζωή, τις μυρωδιές, τον θάνατο, τη λαϊκή κουλτούρα. Οι ανθρώπινες φιγούρες συμμετέχουν σε τελετές μύησης ή προσευχές, τα αγγεία παραπέμπουν σε μήτρες, οι «τέσσερις σιωπές» μιλούν για τους περιορισμούς των γυναικών και τον εγκλεισμό, η «πρώτη θάλασσα» αναφέρεται στην παράδοση - μια μεσογειακή ιστορία παραμυθιού. Τα μυστήρια της καθημερινής ζωής λειτουργούν σαν έμπνευση για τη νεοελληνική Τέχνη μέσω του υλικού πολιτισμού.
Χρηστικότητα και Τέχνη. Θαυμαστοί οι τρόποι όταν συνωμοτούν αλλά κι όταν συγκρούονται. Υπήρχε η σύνδεση στις σκέψεις των δημιουργών;
Πρόκειται για έναν συγκερασμό των δύο. Τα έργα από μόνα τους δεν είναι χρηστικά, αλλά η συνεύρεση με τα εκθέματα χειροτεχνίας αποτυπώνεται σε κάθε σημείο. Η εγκατάσταση αξιοποιεί την άρρηκτη σύνδεση της εργασίας με την ύλη από τη μία, και με την εξιστόρηση γεγονότων και μύθων από την άλλη, καθιστώντας τη συνάντηση του παλιού με το νέο, την πολυμορφία, την πολυχρονικότητα αλλά και τον αισθητηριακό διάλογο μεταξύ τους απτά και ορατά.
Info: Μουσείο Μπενάκη Ελληνικός Πολιτισμός Διάρκεια έκθεσης: 1 Μαρτίου έως 23 Απριλίου 2023.
Κεντρική φωτογραφία: Πολύνα Κοσμαδάκη, Ηλίας Παπαηλιάκης & Νικομάχη Καρακωστάνογλου
ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ GLOW ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2023
