Η συνεργασία ανάμεσα στο Υπουργείο Πολιτισμού, το Μουσείο Ακρόπολης, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών και τον οργανισμό ΝΕΟΝ διαμορφώνει έναν ουσιαστικό διάλογο ανάμεσα στη σύγχρονη τέχνη και την αρχαιότητα. Μέσα από αυτή τη σύμπραξη, αναδεικνύονται διαχρονικά ζητήματα όπως η πολιτιστική μνήμη, η απώλεια και η αποκατάστασή της, η ανθεκτικότητα και η συνέχεια του πολιτισμού. Πρόκειται για μια τριλογία εκθέσεων που θα παρουσιαστεί το 2025 και το 2026. Στο πλαίσιο αυτό, ελληνικά αρχαιολογικά ευρήματα και αντικείμενα από αρχαίους πολιτισμούς της νοτιοανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής βρίσκονται σε δημιουργικό διάλογο με το πολυσχιδές έργο του διεθνώς καταξιωμένου καλλιτέχνη Michael Rakowitz, το οποίο αποτελεί τον κεντρικό άξονα της παρουσίασης.
Η αρχή της τριλογίας
Η τριλογία εγκαινιάζεται στο Μουσείο Ακρόπολης, συνεχίζει στον υπαίθριο χώρο της δυτικής πλευράς του, προς την οδό Μητσαίων, και ολοκληρώνεται το 2026 στο Παλαιό Μουσείο της Ακρόπολης. Η ουσία αυτής της συνεργασίας, που φέρνει σε επαφή αρχαιολογικά μουσεία με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, βρίσκεται στην ικανότητά της να προκαλεί και να αναθεωρεί στατικές, φαινομενικά αποστασιοποιημένες αφηγήσεις του παρελθόντος. Αρχαία αντικείμενα, ως φορείς μιας καθιερωμένης ιστορικής ταυτότητας, συνομιλούν με σύγχρονα έργα τέχνης, αποκαλύπτοντας τις πολυεπίπεδες διαδρομές της πολιτιστικής κληρονομιάς. Μέσα από αυτή την προσέγγιση, έρχονται στο φως εμπειρίες, ταυτότητες και μνήμες που διαμορφώνουν τη συλλογική μας ιστορία. Το εγχείρημα αντανακλά την ανάγκη να επανενώσουμε και να προστατεύσουμε την κοινή πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας, με τον ίδιο ρυθμό και την ένταση με την οποία απειλείται και χάνεται.
Η έκθεση συνιστά έναν ουσιαστικό διάλογο μέσα από έργα που είναι βαθιά εννοιολογικά, συγκινητικά, με έντονη πολιτική χροιά και σαφή επικαιρότητα. Μας υπενθυμίζουν, με τρόπο συγκλονιστικό, την επανάληψη τραυματικών ιστορικών φαινομένων: πολέμους, λεηλασίες, κλοπές πολιτιστικών θησαυρών, αποικιοκρατία, προσφυγιά και μετανάστευση. Παράλληλα, αναδεικνύεται η δραματική πραγματικότητα των εμπόλεμων περιοχών, αλλά και η τραγική πορεία ανθρώπων και πολιτισμικών αγαθών που εκτοπίζονται, χάνονται ή ξεριζώνονται.
Ως σύνολο, η τριλογία γεφυρώνει τον αρχαίο με τον σύγχρονο κόσμο της Ανατολικής Μεσογείου, τοποθετώντας τον διάλογο αυτό στο πλαίσιο του Μουσείου Ακρόπολης, του Ιερού Βράχου και του Παρθενώνα - ενός εμβληματικού μνημείου που εκπροσωπεί τον δυτικό πολιτισμό, ενώ παράλληλα αποτελεί σημείο επαφής και διασταύρωσης με άλλους πολιτισμούς που διαμόρφωσαν, και συνεχίζουν να διαμορφώνουν, τον ιστορικό και καλλιτεχνικό χάρτη του κόσμου.
Εμβαθύνοντας σε αυτό το γεμάτο τέχνη ταξίδι
Η δεύτερη νέα ανάθεση, με τίτλο A Baghdadi Amba Dictionary, παρουσιάζεται στο πλαίσιο μιας βιβλιοθήκης-βιτρίνας, όπου συνυπάρχουν βιβλία από διαφορετικές χρονικές περιόδους και πολιτισμικά περιβάλλοντα. Το έργο συνδέεται άμεσα με την παρουσίαση του Λεξικού της Ασσυριακής του Σικάγο (CAD), και εστιάζει στην εύθραυστη φύση της γλώσσας και των πολιτισμών, αναδεικνύοντας τη σημασία της διατήρησής τους μέσα από την τέχνη και τη μνήμη.
Στην τρίτη ανάθεση του ΝΕΟΝ, ο Michael Rakowitz δημιουργεί ένα εικαστικό «κολάζ» πολιτισμών, φέρνοντας σε συμβολική ένωση το σώμα της ασσυριακής θεότητας Lamassu με μια γενειοφόρο ανδρική κεφαλή προερχόμενη από την Κύπρο. Στο έργο του Study for a Lamassu in spolia, ο καλλιτέχνης σχεδιάζει το περίγραμμα του Lamassu απευθείας επάνω στο γυαλί της προθήκης που στεγάζει την κυπριακή πέτρινη κεφαλή -ένα αντικείμενο από τη Συλλογή Θ. Ζιντίλη, παραχωρημένο από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Με αυτόν τον τρόπο, ο Rakowitz υποβάλλει την ιδέα μιας ενδεχόμενης συνάντησης δύο θραυσμάτων από διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές, παραπέμποντας στην αρχαία πρακτική των spolia- την ανακύκλωση αρχιτεκτονικών ή γλυπτών στοιχείων από παλαιότερα κτίσματα για νέα λειτουργική ή διακοσμητική χρήση.
Η τριλογία κορυφώνεται με την έκθεση που θα φιλοξενηθεί στο Παλαιό Μουσείο της Ακρόπολης τον Μάιο του 2026. Η προετοιμασία της ξεκινά μέσα από τη συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών του Υπουργείου Πολιτισμού με τον οργανισμό ΝΕΟΝ. Η θεματική της έκθεσης επικεντρώνεται σε ζητήματα διασποράς και στην ικανότητα των αντικειμένων –προερχόμενων από διαφορετικά ιστορικά, γεωγραφικά και αρχαιολογικά πλαίσια– να αφηγούνται ιστορίες που υπερβαίνουν τα όρια τόπου και χρόνου. Κεντρικό σύμβολο της νέας ανάθεσης αποτελεί η αρχαία πλίνθος, το τούβλο, ως βασικό υλικό δόμησης αλλά και ως φορέας μνήμης και πολιτισμικής αφήγησης. Ο πηλός, το υλικό από το οποίο κατασκευάζεται, αποκτά εδώ μεταφορική σημασία: ως η ύλη πάνω στην οποία χτίζονται πολιτισμοί, ταυτότητες και ιστορίες.
