Η σκέψη και μόνο για το Πάσχα στην Ελλάδα αρκεί για να φέρει κανείς στο μυαλό του μια απόλυτα κατανυκτική ατμόσφαιρα, τόσο δυνατή που δε συγκρίνεται με καμία άλλη εποχή του χρόνου. Οι ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας κυλούν σχεδόν τελετουργικά, κάτι ξεχωριστό υπάρχει στην ατμόσφαιρα που σίγουρα δεν περνά απαρατήρητο, και η μυρωδιά των ανθισμένων πασχαλιών -ακόμα και σε κεντρικά σημεία της πόλης- μαρτυρά πως η Ανάσταση του Κυρίου πλησιάζει.

Οι τόνοι πέφτουν, τα φώτα χαμηλώνουν και όλοι υποκλίνονται μπροστά στο μεγάλο μυστήριο. Το Θείο Δράμα κορυφώνεται σε αυτούς τους εμβληματικούς ναούς της Θεσσαλονίκης.

Ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά

Ξεκινώντας από την καρδιά του ιστορικού κέντρου της πόλης, ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά έχει την τιμητική του. Η ανέγερσή του ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα (1891–1914), με την υπογραφή του διακεκριμένου αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ, ο οποίος εμπνεύστηκε από σχέδιά του για την Παναγία Φανερωμένη στο Αίγιο. Ωστόσο, ήταν ο Ξενοφών Παιονίδης που μετέφερε το όραμα στην πράξη, προσαρμόζοντάς το στις ανάγκες και στο πνεύμα της Θεσσαλονίκης. Ο ναός, πρώτος με τρούλο στη Θεσσαλονίκη επί Τουρκοκρατίας, ενσωματώνει τον εκλεκτικισμό της εποχής, αλλά και τη βυζαντινή παράδοση της πόλης, θυμίζοντας πως το παλιό και το νέο μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά. Οι αρχικές τοιχογραφίες του Νίκου Κεσσανλή χάθηκαν στους σεισμούς του 1978, αφήνοντας πίσω τους μια πληγή και μια υπόσχεση. Αυτή η υπόσχεση εκπληρώθηκε τη δεκαετία του '80, όταν οι Παχωμαίοι μοναχοί από το Άγιο Όρος φιλοτέχνησαν ξανά του τοίχους.

Ο Ναός της Του Θεού Σοφίας

Λίγα μέτρα παραπάνω, δεσπόζει ο Ναός της Του Θεού Σοφίας - η εκκλησία της Αγίας Σοφίας, όπως όλοι την αποκαλούμε. Αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους και πιο σημαντικούς ναούς της Θεσσαλονίκης, με βαθιές ρίζες στην ιστορία της χριστιανικής λατρείας της πόλης. Ο σημερινός ναός ανεγέρθηκε γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα, στη θέση μιας επιβλητικής παλαιοχριστιανικής βασιλικής που είχε προηγουμένως καταστραφεί, πιθανόν εξαιτίας σεισμού στις αρχές του ίδιου αιώνα. Από το 1246 και για περίπου τρεις αιώνες, ο ναός λειτούργησε ως μητροπολιτικός της πόλης, όταν η Θεσσαλονίκη ενσωματώθηκε στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Η χρήση αυτή τερματίστηκε το 1523/24, όταν ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί με εντολή του Ιμπραήμ Πάργαλη πασά, κατά την οθωμανική περίοδο. Αρχιτεκτονικά, ακολουθεί τον τύπο της βασιλικής με τρούλο – ένα σχέδιο που αγαπήθηκε ιδιαίτερα κατά τη βυζαντινή εποχή. Μαζί με αντίστοιχες εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη, τη Νίκαια και τη Θεσσαλονίκη, η Αγία Σοφία αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αυτού του ρυθμού. Τα εντυπωσιακά της ψηφιδωτά δεν αφήνουν κανέναν επισκέπτη ασυγκίνητο, καθώς αποπνέουν μια αίσθηση ιερότητας και τέχνης που ξεπερνά τους αιώνες.

Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου

Κατευθυνόμαστε λίγους δρόμους παραπάνω για να συναντήσουμε τον Ναό του Αγίου Δημητρίου, του Πολιούχου της Θεσσαλονίκης. Είναι χτισμένος επάνω σε ένα υπερύψωμα και συγκεκριμένα ερείπια ενός ρωμαϊκού λουτρού, στον ίδιο χώρο όπου μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος το 303 μ.Χ. Μετά από πολλές φθορές και καταστροφές, ο ναός αναστυλώθηκε στη μορφή που έχει σήμερα το 1948, με ιδιαίτερη μέριμνα ώστε να διατηρηθούν αναλλοίωτα σημαντικά αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά του στοιχεία. Από το 5ο αιώνα έχουν διασωθεί πολλά αυθεντικά κιονόκρανα, που συνεχίζουν να κοσμούν τον εσωτερικό χώρο, ενώ στο κέντρο του σώζεται τμήμα της εντυπωσιακής ορθομαρμάρωσης της ίδιας εποχής - μια επένδυση τοίχων με πολύχρωμες μαρμάρινες πλάκες, χαρακτηριστική της παλαιοχριστιανικής αισθητικής. Παρά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917, διασώθηκαν λίγα από τα πολλά ψηφιδωτά που είχαν αφιερώσει οι πιστοί στον Άγιο Δημήτριο, έργα που χρονολογούνται από τον 5ο έως και τον 9ο αιώνα, και που σήμερα θεωρούνται σπάνια δείγματα της βυζαντινής τέχνης.

Περιφορά Επιταφίου

Αν αναρωτιέστε πού θα βιώσετε το πολύ ιδιαίτερο κλίμα που επικρατεί τη Μεγάλη Παρασκευή και σε ποιους επιτάφιους θα παρευρεθείτε, η εκκλησία Αγίου Μηνά (Ιερός Ναός Αγίων Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου, συγκεκριμένα) διατηρεί μια ξεχωριστή παράδοση που προηγείται χρονικά από όλες τις υπόλοιπες. Η περιφορά του Επιταφίου ξεκινά νωρίς, στις 17:00 το απόγευμα, δίνοντας τη δυνατότητα στους πιστούς να συμμετάσχουν σε μια κατανυκτική τελετή υπό το φως της ημέρας. Η λιτανεία είναι εντυπωσιακή, με τη συνοδεία εκκλησιαστικών και στρατιωτικών σχηματισμών και την παρουσία των αρχών της πόλης, προσδίδοντας επισημότητα αλλά και σεβασμό στο θείο δράμα. Για όσους αναζητούν μια πιο ήσυχη, βαθιά πνευματική εμπειρία, ο Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός, στην Άνω Πόλη, είναι ο ιδανικός προορισμός. Κρυμμένος στο τέρμα της οδού Αποστόλου Παύλου, ο ναός αυτός –ενταγμένος στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO– μεταφέρει τον επισκέπτη σε άλλη εποχή. Οι μοναδικές τοιχογραφίες του, αφιερωμένες στα Πάθη και στα θαύματα του Χριστού, δημιουργούν ένα σκηνικό βυζαντινής λιτότητας και μεγαλοπρέπειας. Τη Μεγάλη Παρασκευή, η περιφορά του Επιταφίου στα λιθόστρωτα σοκάκια της Άνω Πόλης, γεμάτη από το φως των κεριών, μένει χαραγμένη στη μνήμη όσων τη ζουν.

Info: Πέντε επιτάφιοι από ιστορικές εκκλησίες της Θεσσαλονίκης θα συγκεντρωθούν ξανά φέτος τη Μεγάλη Παρασκευή στην Πλατεία Αριστοτέλους, σε μια εκδήλωση που αποκτά πλέον χαρακτήρα θεσμού για την πόλη. Οι λιτανείες θα ξεκινήσουν το απόγευμα από τους ναούς Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αγίας Σοφίας, Αγίας Θεοδώρας, Παναγίας Χαλκέων και Αγίου Νικολάου του Τρανού, συνοδεία φιλαρμονικών και πλήθους πιστών. Η κοινή συνάντηση των επιταφίων θα γίνει στις 21:00 το βράδυ, υπό τους ήχους πένθιμων εμβατηρίων. Στο επίκεντρο της πλατείας θα στηθεί εξέδρα για τη Δέηση, με συμμετοχή ιερέων, ψαλτών και του κόσμου, υπό την καθοδήγηση του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Φιλοθέου.

Ανάσταση του Κυρίου

Για το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, αφήσαμε δύο από τις εκκλησίες με την πιο ωραία θέα σε ολόκληρη την πόλη, όπου η Ανάσταση του Κυρίου είναι μια πραγματική εμπειρία που αξίζει να ζήσετε. Η Ιερά Μονή Βλατάδων, σκαρφαλωμένη στην Άνω Πόλη, ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα και αποτελεί μοναδικό βυζαντινό μνημείο που συνεχίζει να λειτουργεί έως σήμερα. Από το αρχικό συγκρότημα διατηρείται το καθολικό, ενώ τα υπόλοιπα κτίσματα χρονολογούνται από τα τέλη της δεκαετίας του '60. Στο εσωτερικό της, ξεχωρίζουν οι σπουδαίες τοιχογραφίες που συνδέουν τον χώρο με τη μακραίωνη θρησκευτική και καλλιτεχνική παράδοση του Βυζαντίου. Το βράδυ της Ανάστασης, ο συνδυασμός της μυσταγωγικής τελετής με την πανοραμική θέα δημιουργεί μια εμπειρία μοναδική, βαθιά συναισθηματική και αξέχαστη για τον καθένα. 

Διαφορετική αλλά εξίσου εντυπωσιακή, η εκκλησία του Αγίου Παύλου που ατενίζει ολόκληρη την πόλη και την ώρα της Ανάστασης μαγνητίζει τα βλέμματα. Στην ομώνυμη περιοχή, ο μεγαλοπρεπής ναός είναι αφιερωμένος στον Απόστολο των Εθνών. Η παράδοση αναφέρει ότι ο Απόστολος Παύλος, συνοδευόμενος από τον Απόστολο Σίλα, έφτασε στη Θεσσαλονίκη γύρω στα τέλη του 49 μ.Χ., βρίσκοντας μπροστά του μια πόλη με ρωμαϊκή ταυτότητα και πολιτική αυτονομία, ήδη από το 168 π.Χ. Εκείνη την εποχή υπήρχε ενεργή ιουδαϊκή κοινότητα, με συναγωγή κοντά στο λιμάνι. Σε αυτήν κατευθύνθηκε ο Παύλος και, για τρία διαδοχικά Σάββατα, μιλούσε στους παρευρισκόμενους, εξηγώντας τους αποσπάσματα της Γραφής και αποκαλύπτοντάς τους το μήνυμα της Σταύρωσης και της Ανάστασης του Χριστού. Η ανταπόκριση δεν άργησε να έρθει. Πολλοί από τους παρευρισκομένους, ανάμεσά τους και επιφανείς γυναίκες της πόλης, ασπάστηκαν τη νέα πίστη. Έτσι, μέσα από αυτές τις πρώτες συγκεντρώσεις, γεννήθηκε η πρώτη χριστιανική κοινότητα της Θεσσαλονίκης - μια εκκλησία που έμελλε να έχει βαθιά πνευματική σημασία στους αιώνες.

Κεντρική φωτογραφίας: Άγιος Παύλος