H εκλεκτική ματιά της φωτογράφου Κατερίνας Κατώπη-Λυκιαρδοπούλου, το -στην πλειονότητά του αδημοσίευτο- φωτογραφικό υλικό του παππού της, Γιώργου Λυκίδη, και τα κείμενα του Γιώργου Μαντζουρανίδη, συνθέτουν τη μαγεία του σύγχρονου και πολυτελούς φωτογραφικού λευκώματος “Thessaloniki: A Journey of Light”.

Αυτό το καλλιτεχνικό εγχείρημα, αφιερωμένο στη Θεσσαλονίκη, εμπνεύστηκε και κυκλοφορεί από το GLOW με αφορμή το ορόσημο των 20 χρόνων του. Ένα ταξίδι στο φως της πόλης που μας κρατά αιχμάλωτους της ομορφιάς της ξεκινά, και το δημιουργικό δίδυμο συναντιέται μια τελευταία φορά από κοντά, για να μας αποκαλύψει στιγμές από το backstage της δημιουργίας αυτής της σπάνιας έκδοσης.

Αυτός ο Δεκέμβριος είναι ξεχωριστός για το GLOW, αφού συμπληρώνει 20 χρόνια πρωτοκαθεδρίας στον κόσμο των εντύπων ‒ χρόνια λαμπρά που δημιουργεί και πρωτοπορεί από την πόλη που το ανέδειξε. Για το περιοδικό, η Θεσσαλονίκη ήταν ‒και θα είναι‒ η μεγαλύτερη αγάπη του. Γι’ αυτό και το συγκεκριμένο ορόσημο δεν μπορούσε να διαφύγει της μοναδικότητας και της σημασίας του, κι έτσι έγινε αμέσως η αφορμή για να χαρίσει πίσω σ’ αυτήν ένα ξεχωριστό δώρο, που θα την υμνεί σε όλο της το μεγαλείο. Ένα πρωτότυπο αφιέρωμα-θησαυρό για όσα την έκαναν να ξεχωρίσει, όσα όμορφα είναι και όσα ονειρεύεται να γίνει.

Σε αυτό το πολύτιμο λεύκωμα -μια συλλεκτική αγγλόφωνη έκδοση-, μέσα από εκατοντάδες φωτογραφίες και χιλιάδες λέξεις, ξετυλίγεται μια αφήγηση που μας ταξιδεύει μέσα στον χώρο και τον χρόνο. Είκοσι τέσσερα κεφάλαια ανοίγουν σαν παράθυρα, αλφαβητικά τακτοποιημένα, αποκαλύπτοντας ορμητικά ζωντανές εικόνες της πόλης, πολλές από τις οποίες βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας. Στις 300 σελίδες του, η Θεσσαλονίκη ξεδιπλώνεται σαν μυστικό που θέλει επιτέλους να ειπωθεί. Από την πρώτη ιδέα μέχρι τη στιγμή που το βιβλίο έφτασε στο τυπογραφείο, υπήρξε μια αθόρυβη πορεία γεμάτη δημιουργική ένταση, την οποία κατεύθυνε μια δυναμική ομάδα, παθιασμένη να αφήσει πίσω της ένα μοναδικό σε αισθητική και περιεχόμενο πολιτιστικό κειμήλιο.

Σε μια συζήτηση ανάμεσα στη φωτογράφο και τον αφηγητή του “Thessaloniki: A Journey Of Light”, η διαδρομή αυτή φωτίζεται. Πώς γεννήθηκαν οι πρώτες σπίθες και πώς εξελίχθηκε το όνειρό του; Οι δύο άνθρωποι που συνέδραμαν στο όραμα του GLOW μάς παραχωρούν τον τέλειο πρόλογο για την έκδοσή του.

Γιώργος Μαντζουρανίδης: Κατερίνα, θα έλεγα να το πάρουμε χρονολογικά: από την αρχική ιδέα, την πρώτη επαφή με την ομάδα του GLOW, πώς ξεκίνησε να δομείται το project πριν μπει σε τροχιά υλοποίησης…

Κατερίνα Κατώπη-Λυκιαρδοπούλου: Ήταν ένα project που το είχα στο μυαλό μου και είχα προσπαθήσει να υλοποιήσω. Κάποιους μήνες μετά, τον Μάρτιο του 2024 μιλώντας με την ομάδα του GLOW, ακούστηκε το: «Έχουμε μια ιδέα για μια έκδοση που θα συνδέει το περιοδικό και τα 20 χρόνια του με τη Θεσσαλονίκη. Όχι κάτι συμβατικό ή αναμενόμενο, ένα “book with a twist”… Πώς σου φαίνεται;». Εκείνη τη στιγμή, «κούμπωσαν» οι δύο ιδέες μας. Όσο για το twist; Αυτό ήταν ο συνδυασμός των δικών μου φωτογραφιών με μια επιλογή από το αρχείο του παππού μου. Όσο, μάλιστα, προχωρούσαμε στην υλοποίηση, τόσο περισσότερο χώρο έβρισκε η έμπνευση όλων μας. Η συνεργασία με την ομάδα ήταν εξαιρετική. Υπήρχε διάθεση να αναλύουμε το καθετί. Αν κάτι δεν μας «κολλούσε», το συζητούσαμε. Ατελείωτα πηγαινέλα, προσαρμογές, διορθώσεις… Μιλάμε και για μια έκδοση που φτάνει τις 300 σελίδες. Η διαφορά, όμως, του καλού από το καλύτερο είναι η αδιαπραγμάτευτη συνέπεια.

Γ.Μ.: Η αλήθεια είναι πως στη δική μου αρχική κουβέντα, ακούγοντας την ιδέα και το όνομά σου, η πρώτη μου σκέψη ήταν: «Μήπως οι λέξεις περισσεύουν;» Στη συνέχεια, όμως, κατάλαβα το γιατί με προσκάλεσαν να συμμετέχω σε αυτό το σημαντικό έργο και το πώς θα «έδεναν». Όσο για την προσήλωση στο κορυφαίο, θα συμφωνήσω: Ό,τι αφορά αυτήν την πόλη χρειάζεται τη μέγιστη προσοχή. Πριν πάμε παρακάτω όμως, θα μου λύσεις μια απορία; Ξέρω ότι το αρχείο του παππού σου έχει κάνει ένα περιπετειώδες ταξίδι στον χρόνο, χωρίς ωστόσο να γνωρίζω περισσότερες λεπτομέρειες. Και δεν μιλάω μόνο για τις φωτογραφίες που αξιοποιήθηκαν για το “Thessaloniki: A Journey Of Light”…

Κ.K.Λ.: Κοίταξε, ο παππούς ‒ο πατέρας της μητέρας μου‒ ήταν στην εποχή του από τους πιο γνωστούς φωτογράφους της Θεσσαλονίκης. Σκέψου ότι υπήρξε από τους πρώτους που φωτογράφισαν το Άγιο Όρος! Το αρχείο του ήταν μεγάλο, και σε όγκο και σε αξία, μιας και έχει αποτυπώσει πάρα πολλά ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα της πόλης: παρελάσεις, τις πρώτες Διεθνείς Εκθέσεις, τον Ελευθέριο Βενιζέλο… Κάποια στιγμή, λοιπόν, δυστυχώς, το αρχείο αυτό χάθηκε. Τότε ο θείος μου, ο Γιάννης ο Μέγας, ξεκίνησε μια προσπάθεια επανάκτησής του. Διέσωσε μεγάλο μέρος του - ό,τι μπόρεσε να βρει. Παράλληλα, και η δική μου οικογένεια ξεκίνησε να ψάχνει και να αγοράζει φωτογραφίες και καρτ ποστάλ του. Έχω βρει υλικό του παππού μου στην Αγγλία, τη Γαλλία, μέχρι και σε δημοπρασία στις ΗΠΑ. Επιστρατεύοντας τρομερό πάθος και επιμονή, έχουμε πλέον ένα πολύ σημαντικό ποσοστό του αρχείου. Το πιο μεγάλο μέρος φυσικά το έχει ο θείος μου, το οποίο και το έχει δωρίσει στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, έτσι ώστε να μπορέσει να συντηρηθεί, να καταχωριστεί και να διατηρηθεί σε βάθος χρόνου. Νομίζω ότι κι εγώ κάποια στιγμή αυτό θα κάνω, για να μπορέσει κάπως να υπάρχει συγκεντρωμένο όλο το υλικό. Και χάρηκα, γιατί σε αυτήν την έκδοση έχουμε ‒με εξαίρεση μία-δύο φωτογραφίες‒ εξαιρετικό, αδημοσίευτο υλικό.

Γ.Μ.: Είναι δική μου εντύπωση ή σε έχει επηρεάσει με τον τρόπο του τουλάχιστον στην επαφή που έχεις με τη φωτογραφία και το πόσο την αγάπησες κι εσύ; Τι κοινό βλέπεις στην οπτική σου με αυτήν του παππού σου;

Κ.K.Λ.: Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση! Αν και δεν τον γνώρισα ποτέ, ναι, βλέπω πάρα πολλά κοινά. Γιατί και εγώ ‒όπως και εκείνος‒ έχω πάθος με το να καταγράφω τα τοπόσημα της πόλης σε βάθος χρόνου. Θέλω να βλέπω πώς αποτυπώνεται η ιστορία και η εξέλιξή της μέσα από αυτά. Μια σειρά φωτογραφιών του ίδιου σημείου με διαφορά 5, 10 ή 20 χρόνων δείχνει πόσο έχει αλλάξει το αστικό περιβάλλον. Επίσης, πάρα πολύ συχνά φωτογραφίζω με οπτικές ίδιες με αυτές του παππού μου. Δεν ξέρω γιατί. Χαίρομαι που το παρατήρησες. Γιατί εγώ, να σου πω την αλήθεια, πρώτη φορά τώρα το αντιλαμβάνομαι.

Γ.Μ.: Είναι όμως και τέτοιο το layout της έκδοσης, η καθαρότητά του, που σ’ αφήνει να εστιάσεις σε αυτό το οποίο έχει αξία: στην εικόνα. Σου δίνει το περιθώριο να την εκτιμήσεις… Να πάμε πάλι πίσω στα πρώτα στάδια, στο κομμάτι της επιλογής του υλικού;

Κ.K.Λ.: Το να προσπαθείς να διαλέξεις τι θα πρωτοπείς γι’ αυτήν την πόλη μπορεί εύκολα να μεταβληθεί σ’ ένα χάος. Μιλάμε για μια Θεσσαλονίκη η οποία έχει τα πάντα ‒ μια λίστα από σημεία ατελείωτη, την οποία, Γιώργο, φρόντιζες να μεγαλώνεις…

Γ.Μ.: Και να σκεφτείς πως συγκρατήθηκα. Είχα υπόψη μου φυσικά πως ήταν ένα έργο δύσκολο για σένα ‒ με τις μετακινήσεις σου, τα ταξίδια σου, τις υπόλοιπες υποχρεώσεις σου.

Κ.K.Λ.: Κοίταξε, ναι, ήταν πολύ απαιτητικό. Πέρα από την ένταξη των νέων σημείων ή τον τρόπο κατηγοριοποίησής τους, είχα να σκεφτώ και το πότε θα έπρεπε να φωτογραφίσω κάποια μέρη που έπρεπε να φωτιστούν και δεν υπήρχαν στο αρχείο. Τα επισκεπτόμουν διαφορετικές ώρες της ημέρας για να πετύχω το ιδανικό φως (ευτυχώς, η Θεσσαλονίκη μας περπατιέται εύκολα). Το αποτέλεσμα, όμως, με «γέμιζε». Όχι μόνο οι λήψεις, αλλά και το ότι τις συνδύαζα με όσα νέα μάθαινα για την πόλη…

Γ.Μ.: …τα οποία μεγαλώνουν ακατάπαυστα σε όγκο. Δεν σταματάει να πλάθει Ιστορία η Θεσσαλονίκη, από την πρώτη μέρα της ως σήμερα. Πάνω από 23 αιώνες πόλη ‒και πάντα πόλη που δεν έχασε στιγμή τον αστικό της χαρακτήρα‒ χωρίς «νεκρές» περιόδους από πλευράς γεγονότων. Και όσο και να θες να πεις ότι τη γνωρίζεις, πάντα υπάρχουν εκπλήξεις, γωνιές με μικρές ιστορίες. Για παράδειγμα, η οδός Ζεύξιδος. Πήρε το όνομά της από τον Ζεύξη, έναν ζωγράφο της αρχαιότητας. Ξέρεις πώς πέθανε; Από τα γέλια, βλέποντας έναν από τους πίνακές του. Μια ιστορία κρυμμένη μέσα σε μια άλλη ιστορία. Αλλά ποιες να πρωτοπείς σε μία έκδοση; Ποιες λήψεις να πρωτοβάλεις;

Κ.K.Λ.: Σωστά! Το υλικό αρκεί, για παράδειγμα, για να μας χαρίσει ένα ολόκληρο photobook αφιερωμένο αποκλειστικά στην Παραλία. Να αφήσω κάπου εδώ μια ιδέα για μια προσεχή έκδοση; Αυτή η διαδικασία ήταν, νομίζω, και για σένα και για μένα η μεγαλύτερη πρόκληση.

Γ.Μ.: Ξέρεις ποια θεωρώ ότι είναι εξίσου μεγάλη πρόκληση; Να διαλέξεις το πιο φωτογενές τοπόσημο της πόλης.

Κ.K.Λ.: Θα γίνω πολύ βαρετή αν πω τον Λευκό Πύργο; Μάλλον όμως θα επέλεγα την Παραλία. Έχει χιλιάδες δυνατές γωνίες και σου δίνει πάντα το κάτι διαφορετικό –από το ηλιοβασίλεμά της μέχρι τη βροχή. Ο Λευκός Πύργος, οι «Ομπρέλες», ο κόσμος που περπατάει... Αυτή η πόλη ξεδιπλώνεται με άξονα τη θάλασσα. Εκεί καταλήγουμε απ’ όπου και αν ξεκινήσουμε. Χάνεσαι μέσα στο κέντρο; Βγαίνεις στην Παραλία και προσανατολίζεσαι.

Γ.Μ.: Εγώ πάλι θα σταθώ στον Λευκό Πύργο. Για την ακρίβεια, στη φωτογραφία που επιλέχθηκε για το “Thessaloniki: A Journey of Light”, όπου φαίνεται ο κυκλικός κόμβος που υπήρχε μπροστά του μέχρι μόλις κάποιες δεκαετίες πριν - δεν μιλάμε για αιώνες πίσω. Αυτό έρχεται για να δώσει επιπλέον βάρος στη δική σου καλλιτεχνική λογική, που βασίζεται στις φωτογραφίσεις των ίδιων σημείων σε βάθος χρόνου. Φαίνεται πώς αλλάζει το σημείο, η πόλη, ο κόσμος, ακόμα και αν μιλάμε για μνημεία που μοιάζουν αναλλοίωτα.

Κ.K.Λ.: Πέρα όμως από τα μεγάλα και πολυφωτογραφημένα μέρη, υπάρχουν και τα πιο «διακριτικά». Η Άνω Πόλη ‒που είναι το αγαπημένο μου σημείο‒ έχει πολλά τέτοια: τις κρήνες, τη Μονή Λατόμου, ακόμα και τη Στήλη Των Όφεων πιο χαμηλά, στην Αγίου Δημητρίου. Προσωπικά, όμως, ένα σημείο που άργησα να επισκεφτώ, και συγκινήθηκα όταν το είδα, είναι το αφιερωμένο στον διωγμό των Εβραίων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο street artwork, δίπλα στον Σιδηροδρομικό Σταθμό. Το σημείο μπορεί να είναι λίγο απομακρυσμένο από το κέντρο, αλλά έχει τη σημειολογία του. Ένας από τους λόγους που συγκινήθηκα ήταν το ότι η οικογένειά μου είχε βοηθήσει πάρα πολλούς Εβραίους κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Ήμασταν αρκετά κοντά στην κοινότητα, που αποτελεί μέρος μιας πόλης που έχει στο DNA της στοιχεία από πολλές ακόμα κοινότητες: την οθωμανική, την αρμενική, τη γαλλική κ.ά.

Γ.Μ.: Ένα DNA πολύπαθο, απ’ όπου και αν το πιάσεις. Να μιλήσουμε για το έγκλημα της αντιπαροχής και το πώς χάθηκαν τόσα διαμάντια από το κέντρο; Το πώς έφτασε η Βασιλίσσης Όλγας από Λεωφόρος των Εξοχών να είναι στη σημερινή κατάσταση; Το πώς σώθηκε η Ρωμαϊκή Αγορά χάρη στην πρωτοβουλία ενός ανθρώπου;

Κ.K.Λ.: Ξέρεις, για μένα η διαδικασία της φωτογράφισης ήταν ένα μείγμα χαράς και στεναχώριας. Από τη μία, καταφέρνεις να αποτυπώσεις τα όσα πανέμορφα κτίρια έχουν μείνει. Από την άλλη, αντιλαμβάνεσαι πως βλέπεις μόνο ένα μικρό μέρος τους. Θα ήθελα να φωτογραφίσω και το εσωτερικό τους, δεν σου το κρύβω. Να σώσουμε ό,τι απομένει, έστω και έτσι. 

Γ.Μ.: Ας πούμε τώρα και για τον τίτλο “Thessaloniki: A Journey Of Light”. Εσύ κι αν έχεις κάνει ταξίδια! Τι είναι όμως το φως για σένα; Όχι απλά ως φωτογράφος, αλλά ως Θεσσαλονικιά που ζεις και αγαπάς την πόλη σου.

Κ.K.Λ.: Σίγουρα είναι αυτό που «δένει» την πόλη με τη θάλασσα. Ο τρόπος που αντανακλάται, που αλλάζει τις μορφές και τα χρώματα… Άλλη είναι η Θεσσαλονίκη το πρωί, άλλη το βράδυ. Για να μη σου πω ότι ακόμα και τα πρωινά της είναι διαφορετικά μεταξύ τους. Ειδικά την άνοιξη και το φθινόπωρο, τα ηλιοβασιλέματα που έχει είναι συγκλονιστικά, δεν υπάρχουν αλλού ‒ και ελπίζω να με συγχωρέσει η Σαντορίνη…

Γ.Μ.: …στην οποία Σαντορίνη, θα πρέπει να παλέψεις σχεδόν στην κυριολεξία για να μπορέσεις να δεις το ηλιοβασίλεμα. Ενώ εδώ, είτε είσαι στο Μέγαρο, τις «Ομπρέλες», ή το Επταπύργιο, αρκεί να γυρίσεις το βλέμμα σου προς τη Δύση. Ανεκτίμητη πολυτέλεια.

Κ.K.Λ.: Δεν είναι όμως μόνο το ηλιοβασίλεμα. Όποτε είμαι στην πόλη, βγαίνω και τρέχω κάθε πρωί στην Παραλία. Κάθε φορά, τραβάω και μια διαφορετική λήψη από άλλο σημείο. Έχω μια ολόκληρη συλλογή από κάθε απόχρωση - από ροζ και πορτοκαλί μέχρι μοβ.

Γ.Μ.: Εγώ πάλι έκανα μια σύνδεση σημειολογική με ένα κλισέ. Η ταχύτητα του φωτός ‒το πιο γρήγορο πράγμα στον κόσμο‒ έρχεται και συντονίζεται με τον ρυθμό μιας «χαλαρής πόλης» όπως η Θεσσαλονίκη. Παράδοξο; Φαινομενικά, ναι. Υπερβατικό; Σίγουρα.

Κ.K.Λ.: Αν μάλιστα αναδεικνύαμε καλύτερα και την εσωτερική της λάμψη, τότε το αποτέλεσμα θα ήταν ασύλληπτο. Σκέψου μια πόλη με λιγότερα «ταγκαρίσματα», καθαρότερη, με εκπαιδευμένους πολίτες κάθε ηλικίας και με συγκροτημένο σχέδιο οργάνωσης και προβολής. Δεν κάνω πολιτική αναφορά, αλλά πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν υπήρχε ένας φορέας με αποκλειστικό αντικείμενο την ανάδειξή της; Μιλάμε για μια πόλη με 15 Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO –η Αθήνα έχει ένα– και το μεγαλύτερο πολιτιστικό φορτίο του βυζαντινού πολιτισμού στον κόσμο.

Γ.Μ.: Επειδή μίλησες για αναγνώριση, εγώ θέλω να κλείσω ευχαριστώντας τόσο τον οικοδεσπότη μας, το GLOW, όσο και εσένα για τη συνομιλία – και την τωρινή, αλλά και αυτή που ξεδιπλώθηκε μέσα από την έκδοση. Παρά τους φυσικούς περιορισμούς που είχαμε, τη θεωρώ μια αντιπροσωπευτική επιτομή. Όπως η ταυτότητα ενός ανθρώπου και το ημερολόγιό του μιλάνε για τον ίδιο αλλά με διαφορετικό τρόπο, έτσι και το “Thessaloniki: A Journey Of Light” είναι ‒με κάθε δυνατό τρόπο‒ η Θεσσαλονίκη. Χάρηκα και ήταν τιμή μου που πλαισίωσα τη ματιά σου με τις λέξεις μου. Μακάρι να είχε περισσότερα γράμματα το αλφάβητο, ή να είχαμε περισσότερα τοπόσημα από «Ψ» ή «Ω».

Κ.K.Λ.: Η χαρά ήταν και δική μου. Και πέρα από τις ευχαριστίες, θα ήθελα να κλείσω με μια συμβουλή προς όσες και όσους φωτογραφίζουν ‒ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά‒ την πόλη: να ακολουθούν πάντα την καρδιά τους, να ψάχνουν ό,τι τους κάνει κλικ, και οι στιγμές θα έρθουν. Ενίοτε μπορούν επίσης να αφήνουν τη μηχανή στην άκρη και να απολαμβάνουν τη στιγμή εκτός φακού. Η Θεσσαλονίκη είναι πολλά, αλλά πάνω απ’ όλα είναι συναίσθημα!

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΙΔΗΣ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ KATEΡΙΝΑ ΚΑΤΩΠΗ-ΛΥΚΙΑΡΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΡΤΡΕΤΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙA AYLO STUDIO