Η γκαλερί The Intermission, σε συνεργασία με την Galerie Enrico Navarra, είναι στην ευχάριστη θέση να παρουσιάσει την πρώτη έκθεση έργων του Jean-Michel Basquiat στην Ελλάδα, με εγκαίνια στις 22 Μαΐου. Με τίτλο Untitled, η έκθεση αντλεί το όνομά της από ένα έργο του 1983, που φέρει απλώς την υπογραφή του καλλιτέχνη και τη λέξη "Untitled" – μια κίνηση που παραπέμπει ευθέως στη σκέψη του Duchamp, ένα υπαινικτικό αλλά ισχυρό σχόλιο για την έννοια της αυθεντίας, αλλά, κυρίως, μια άμεση αναφορά στη στάση του ίδιου του Basquiat: την αντίστασή του να ενταχθεί σε κατηγορίες. Έτσι είναι και το Untitled, ένας τίτλος που αρνείται να είναι τίτλος.

Η έκθεση δεν είναι απλώς μια αναδρομή που προσπαθεί να «ορίσει» τον Jean-Michel Basquiat, αλλά, αντίθετα, επιδιώκει να φωτίσει τις πολλαπλές πλευρές του: ευέλικτος, τολμηρός, παιχνιδιάρης, δύο βήματα μπροστά από την εποχή του, απόλυτα ελεύθερος και αντισυμβατικός, ξορκίζει και παράλληλα προκαλεί το χάος κάνοντας πειραματισμούς με διαφορετικά μέσα και ευφυείς εναλλαγές ανάμεσα στη ζωγραφική και το σχέδιο, από το κείμενο και την ποίηση στον πολιτικό σχολιασμό, κι από την ποπ κουλτούρα στην αρχαιότητα. Οι δρόμοι της Νέας Υόρκης ηλεκτρίζουν τη φαντασία του, η Αρχαία Ελλάδα το ίδιο, η βίαιη σάτιρα των Looney Tunes, το χρηματιστήριο, η πολιτική, η ιστορία, η τηλεοπτική υστερία της εποχής Ρήγκαν. Κι όλα αυτά, οι δημιουργικές εμμονές του, σε ένα ενιαίο, εσωτερικά εκρηκτικό σύμπαν.

Ο Basquiat δεν ζωγράφιζε τόσο, όσο ξεδίπλωνε το μυαλό του στον καμβά, στο χαρτί, οπουδήποτε, «Κανείς άλλος δεν χειρίστηκε τον καμβά με αυτόν τον τρόπο», γράφει o εικαστικός και συγγραφέας Charlie Fox στο κείμενο που συνοδεύει την έκθεση. Στην έκθεση Untitled παρουσιάζεται μια σειρά από έργα χαρακτηριστικά της σύντομης αλλά δυνατής πορείας του Basquiat, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έως το 1987. Σχέδια σε χαρτί μαρτυρούν την αμεσότητα της τέχνης του, την άγρια, ωμή ενέργεια του "radiant child" της νεοϋρκέζικης εικαστικής σκηνής, που εξακολουθεί να εκπροσωπεί τη νεανική αστική κουλτούρα σε όλο τον κόσμο δεκαετίες μετά τον πρόωρο θάνατό του. Χρησιμοποιεί έντονες χρωματικές πινελιές, σκίτσα, κείμενα, σύμβολα, hip hop ρίμες, την κλασική κορώνα του που χρησιμοποιεί αδιάλειπτα, και τα συνδέει με τρόπο αναπάντεχο σε συνθέσεις που αποπνέουν μια παιδικότητα, – υπήρξε πάντα το ζητούμενο του «να ζωγραφίζει σαν παιδί» – για να υπαγορεύσει κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα.

Στην έκθεση, ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή με μερικά πρώιμα σχέδια του νέο-εξπρεσιονιστή, αυτοδίδακτου καλλιτέχνη. Με κάθε έργο του, ο Basquiat σκιαγραφεί συλλογικά συναισθήματα και προσωπικά βιώματα, όπως το τροχαίο ατύχημα που τον ανάγκασε να χειρουργηθεί σε ηλικία 7 ετών. Το Untitled (Portrait of Joe Louis) του 1982, είναι ένα πορτρέτο φόρος τιμής στον θρυλικό πυγμάχο πρωταθλητή (1937-1949), γνωστός κι ως «ο καστανός βομβαρδιστής», μια φιγούρα που επανέρχεται συχνά στα έργα του Basquiat, εδώ σαν καρτουνίστικο τοτέμ. Πρωταθλητής, θρύλος, αλλά και εμπορεύσιμο είδωλο, μια υπενθύμιση ότι η δόξα και το χρήμα είναι εξίσου άγρια παιχνίδια. Όλα είναι αντικείμενα κατανάλωσης. Ο αθλητισμός είναι εμπόρευμα. Το σώμα είναι εμπόρευμα. Ο πίνακας είναι εμπόρευμα. Η υπογραφή του Jean-Michel Basquiat (σχεδιασμένη σε ένα κομμάτι χαρτί που εκτίθεται επίσης εδώ κι ενέπνευσε τον τίτλο της έκθεσης) είναι επίσης εμπόρευμα. Αντίστοιχη κριτική ασκεί με το έργο Loans (1984) σχεδιάζοντας με νερομπογιές και λάδι πάνω σε ευτελές χαρτί. Ζει άλλωστε στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’80, του Ρήγκαν και της Wall Street.

Tο έργο Untitled (Alice in Wonderland, 1983) είναι σαν μια ψυχεδελική ανασύσταση όλου του κλασικού παραμυθιού τους Λιούις Κάρολ πάνω σε μια σελίδα, με την εκρηκτική γλώσσα του Basquiat. Ο γάτος του Τσεσάιρ με μάτια-καλειδοσκόπιο, ο Τρελοκαπελάς με την τιμή στο καπέλο, η κάμπια, ο κροκόδειλος, το ρολόι του Λευκού Λαγού κολλημένο λίγο πριν τα μεσάνυχτα – αν αποκρυπτογραφήσεις τη Χώρα των Θαυμάτων του Basquiat, θα ανακαλύψεις τη Νέα Υόρκη από κάτω. Σε όλο της το μεγαλείο και την τρέλα της. Το Western Kid (1981) είναι ένα από τα πιο σύντομα αλλά αιχμηρά κείμενα του Basquiat, «Ένα παιδί μεγαλωμένο με γουέστερν κάθεται στην αγκαλιά ενός Ινδιάνου αρχηγού. "Δεν είμαι Εβραίος", λέει το παιδί. Φλας μπακ στις Σταυροφορίες». Σχόλιο για την αμερικανική μυθολογία, την παρερμηνεία της ιστορίας και το κωμικοτραγικό θέατρο του κόσμου. Είναι χαρακτηριστικό της πρόθεσής του να στηλιτεύσει τον ρατσισμό εκθέτοντας σκηνές από τον αγώνα επιβίωσης των μειονοτήτων στην Αμερική, όπως της Αφρο-αμερικανικής κοινότητας. Ενός αγώνα που τον έχει επηρεάσει προσωπικά, ξεκινώντας από τις περιπέτειες της οικογένειάς του καθώς ο πατέρας του κατάγεται από την Αϊτή και η μητέρα του από το Πουέρτο Ρίκο.

Η έκθεση Untitled προτείνει μια ανοιχτή ανάγνωση του έργου του Basquiat – όχι ως στατική, μουσειακή αναπαράσταση, αλλά ως βίωμα. Μια εμπειρία όπου ο ρυθμός των έργων συντονίζονται τους jazz αυτοσχεδιασμούς του ήρωά του, Charlie Parker. Τη μελέτη και τον σχεδιασμό του εκθεσιακού χώρου υπογράφει το αρχιτεκτονικό γραφείο Kois Associated Architects, δημιουργώντας ένα περιβάλλον που ενισχύει τη δυναμική του έργου του Basquiat και αναδεικνύει τον διαλογικό χαρακτήρα της έκθεσης με τον αστικό και βιομηχανικό ιστό του Πειραιά.

Βιογραφικό σημείωμα

Ο Jean-Michel Basquiat γεννήθηκε το 1960 στο Μπρούκλυν της Νέας Υόρκης. Σε ηλικία 17 ετών θα φύγει από το σπίτι του για να ζήσει στους δρόμους της Νέας Υόρκης, όπου βρίσκει διέξοδο στην τέχνη. Ζωγραφίζει με σπρέι τους τοίχους της πόλης υπογράφοντας ως SAMO (same old shit), παρέα με τον Al Diaz – το άλλο μέλος του καλλιτεχνικού διδύμου. Η ένταση και το αναγνωρίσιμο ύφος της δουλειάς του τον καθιστούν αναπόσπαστο κομμάτι της ανερχόμενης νεοϋρκέζικης καλλιτεχνικής σκηνής της δεκαετίας του ’80.

Η συμμετοχή του στην ομαδική έκθεση "New York/New Wave" στο MoMA PS1 το 1981 θα αποτελέσει καθοριστική στιγμή στην πορεία του, καθώς του ανοίγει τις πόρτες του διεθνούς καλλιτεχνικού κόσμου. Μέσα σε λίγα χρόνια, συμμετέχει στη Documenta 7, στο Κάσελ της Γερμανίας, ως ο νεότερος καλλιτέχνης που έχει προσκληθεί ποτέ στην έκθεση, γίνεται εξώφυλλο των New York Times και συνεργάζεται με το είδωλό του, τον Andy Warhol.

Η δουλειά του Basquiat συνδυάζει το προσωπικό με το πολιτικό, το ποιητικό με το αυθόρμητο. Αντλεί έμπνευση από την τζαζ, τη μαύρη ιστορία, την pop κουλτούρα, την ιατρική εικονογράφηση, και τους δρόμους της Νέας Υόρκης. Χωρίς ακαδημαϊκή εκπαίδευση, αλλά με οξύ ένστικτο, χτίζει ένα πολυσύνθετο εικαστικό λεξιλόγιο που επηρέασε βαθιά τόσο τη σύγχρονη ζωγραφική όσο και τους καλλιτέχνες της επόμενης γενιάς. Το έργο του συνεχίζει να εκτίθεται διεθνώς, να επανερμηνεύεται και να συνομιλεί με το σήμερα, όπως αποδεικνύουν μεγάλες θεσμικές εκθέσεις, όπως αυτή του Fondation Louis Vuitton το 2019.

Κεντρική φωτογραφία: JMB 1981 Untitled #307 ©Estate of Jean-Michel Basquiat. Licensed by Artestar, New York